لجبازی در کودک کاملا طبیعی است. هر کودکی تا حدی لجبازی می کند، چون این طبیعت آنهاست که اطرافشان را آزمایش کنند و بفهمند که تا کجا می توانند پیشروی کنند. با این حال، بچه ها حد و مرز خود را نمی شناسند و این وظیفه والدین آنهاست که محدودیت ها را برای آنها مشخص کند. اینجاست که نقش مدیریتی پدر و مادر شروع می شود که هرچه زودتر باشد، بهتر است.
لجبازی چیست؟
لجبازي نوعي رفتار مقابله اي در كودكان مي باشد كه معمولاًوالدين در مواجهه با آن رفتارهاي مختلفي را نشان مي دهند .البته اکثرا هم با شكست مواجهه مي شوند.درابتدا بايد به نكته ظريفي اشاره کرد و ان اینکه هميشه بياد داشته باشيم كه از ايجاد رفتارهائي كه منجر به لجبازي در كودكان مي شود،تاحد ممكن اجتناب کنیم.چرا كه درواقع اين ماهستيم كه بازنده خواهيم بود.
این بکن،نکن ها جواب نمی دهد!
به كودك چيزي مي گوييم واو لجبازي مي كند.بيابيد اين جمله را آناليز كنيم وبراي هر يك راه حلي پيدا كنيم آيا آنچه كه به كودك مي گوييم،سلبي است يا ايجابي .(يعني نكن است يا بكن)!
هدف از دستور ما چيست؟آيا كودك واقعاًمي تواند كاري را از او خواسته ايم را يا آن كاري كه او را از انجامش منع كرده ايم برآورده كند؟یادمان نرود که «بايد از هر كسي چيزي را توقع داشت كه بتوان از عهده انجامش بربيايد.»اگردرخلال دستورهاي ريز ودرشتتان ،درخلال بكن ونكن هاي گاهي زائد وبي فايده،كه گاهي اگر خود ما را روانكاوي كنند،ريشه خيلي ازآنها را در كودكي خودمان پيدا بايد كرد.
درباره قسمت اول وبحث درمورد جنس درخواست ما كه سلبي است يا ايجابي،اصولاً،كودكان ميانه خوبي با درخواست هاي سلبي ندارند.پس نكن.فلان كار را بكن،فلان طور راه نرو،جيغ نزن،دست توي بيني ات نكن و…. معمولاً جواب نمي دهد!!!…
ریشه یابی کنید
درابتدا بايد دقت كنيم كه ريشه ي آن حركت ناخوشايندي كه كودك انجام مي دهد چيست؟ آيا نياز او براي جلب توجه است؟ آيا آن كار به اوآرامش مي دهد؟آيا نیازحسی است؟آيا سطح توانائي اش در همين حد است؟آيا عادتي است؟
هر كدام از اين موارد كه باشد نمي توان با گفتن يك دستور بكلي قال قضیه را كند به جاي آن بهتر است به قول معروف گولش بزنيم!این اصطلاح در اصل یک تکنیک رفتار درمانی است که یک کار مطلوب را جایگزین رفتار نامطلوب می کنیم.
جهت انجام این تکنیک بهتر است از واژه زیر استفاده کنیم که اگر توونستی، این کار را بکنی؟!در این مواقع اگر نیاز کودک به جلب توجه ریشۀ حرکت ناپسندش باشد سریعاً فعالیت دلخواه شما را جایگزین می کند.مثلا به کودکی که مدام برهمه چیز لگد می زند می گویم.
بیا ببینیم زورت می رسد تا به این توپه لگد بزنی؟اگر راست می گی و خیلی قوی هستی بیا کمک کن این صندلی ها رو تنهائی جمع کن.در این حالت در اثر اشتغال به فعالیتی از نوع موازی،مشارکتی،رقابتی و هر نوع دیگر،او را از حال و هوای حرکت ناپسندش بیرون بیاوریم بدون این که احساس کند ما روی فلان حرکت او حساس می شويم.
ضعیف نباشید
در حقیقت باید از موضع قدرت و عقل برخوردکنیم و نقطه ی ضعفمون را نشان ندهیم.چرا که دیده ایم خیلی از ماها عملاً آنقدر واکنش شدیدی به رفتارهای کودکان نشان می دهیم که کودک هر قدر که کوچک باشد متوجه می شود که نقطه ضعف ما در کجاست!در مورد دوم،این که واقعاً آن چیزی که از کودک می خواهیم،جداً چه ضرورتی دارد؟…
حساب و کتاب امر و نهی هایتان را داشته باشید
یادمان باشد که همیشه حساب و کتاب و تعداد امر و نهی هایمان را در یک روز داشته باشیم.می دانید چرا؟چون والدین زمانی که خسته اند و حوصله ی کاری را ندارند ،تعداد امر و نهی هایمان خیلی بیشتر از زمانی است؟که دوست داریم به دل کودک راه بیاییم تا خودش به کشف محیط بپردازد.
هم چنین این که درست مقابل این لجبازی که الان دغدغه ی ذهنی ماست،یکی از علائم سندرم موسسه زدگی،مطیع بودن بسیار زیاد و از خود ایده نداشتن و کاهش اعتماد به نفس و کاهش عزت نفس و احساس پوچی و بی تفاوتی است.مواظب باشیم که آنقدر که این امر و نهی ها و دستورات را کش ندهیم که یک زمان از آن طرف خیلی چیزها را از دست بدهیم.
و حالا در مورد دیسیپلین که والدین هیچ وقت از دستوری که داده اند نباید چشم پوشی کنند،برای همین مواقعی که دستوری می دهیم باید دقت داشته باشیم که کودک در حالتی باشد که بتواند دستور ما را انجام دهد.(به قول معروف مودش مناسب باشد).
اما اگرجواب ندادباید از روش های مختلف رفتاری جهت شکل دهی فعالیت استفاده کنیم تا در نهایت به کتک زدن و تنبیه بدنی ختم نشود.البته تنبیه می تواند کاربرد داشته باشد مثل محروم کردن کودک از فعالیتی که دوست دارد،یا خاموشی یعنی بی توجهی به او…اما در عین حال باید فراموش نکنیم که نه تنها تمام کودکان بلکه تمام آدمهای دنیا تشنۀ دوست داشته شدن و محبت هستند.
کودکان گدای محبتند
و در یک کلام کودکان گدای محبت می باشد.می دانید یعنی چه؟یعنی شما والدین می توانید آنقدر به یکدیگر و کودک تان مهر بورزید که یک گوشه چشم و خم ابروی شما،از صد تنبیه و کتک و شکنجه برای کودک دردناک تر باشد!…و برعکس می توانید آن چنان در رابطه عاطفی و خانوادگی تان دیسیپلین اعمال نمايید که کودکان را تشنۀ محبت سازید!…
توجه داشته باشیم که شاه کلید دیسیپلین خانوادگی نظم و ارتباط صحیح ،و برقراری رابطه عاطفی و انسانی است.تا زمانی که نتوانید کودک را یک انسان با یک سری نیازهای ویژه خود در نظر بگیرید تلاش برای برقراری دیسیپلین خانوادگی معنا نمی گیرد.یک انسان سالم تمام خصوصیات مثبت و منفی را با هم تجربه می کند اعتماد به نفس بالا،یا خرد شدن آن،خودباوری و عزت نفس و احساس تنفر از برخی چیزها همگی خصلت های روحی است.مهم این است که والدین به او یاد بدهند که او کجا و چگونه می تواند از آنها استفاده کند.
تنبیه بدنی ممنوع حتی نیشگون
مشاركت دادن كودك در انجام امور، مشورت خواستن از وی بویژه در اموری كه مستقیم به كودك مربوط می‌شود، برای مثال در چیدمان اتاقش، احترام گذاشتن به خواست و سلیقه كودك، تشویق مناسب و به اندازه در صورت انجام كارهای خوب و درست، شناختن هدف وی از لجبازی و توجه كافی به كودك به نظر كارشناس علوم تربیتی مهم‌ترین روش‌های كاهش لجبازی در كودك است.
فراموش نشود لجبازی كودك یك روزه شكل نمی‌گیرد و یك روزه هم برطرف نمی‌شود.
لجبازی برای كودك به مرور به یك عادت و خصلت رفتاری و همچنین روشی برای پیشبرد كار، جلب توجه و اظهار وجود تبدیل می‌شود و رفع آن نیازمند زمان و توجه است. نكته اصلی درباره لجبازی كودك اجتناب از تنبیه وی است. لجبازی یك خصلت بد و پلید نیست و برای كودك هدف محسوب نمی‌شود. بر این اساس در مقابل لجبازی وی نباید از حربه تنبیه استفاده كرد.
تنبیه بدنی هم به كلی مطرود است و از نظر كارشناسان حتی نیشگون یا سیلی آرام نیز تنبیهی مخرب برای روان كودك محسوب می‌شود. تنبیه بدنی به جای جسم، روان كودك را نشانه می‌رود و تاثیری بسیار مخرب برجا می‌گذارد. تنبیه بدنی به مدت طولانی و حتی برای همیشه در یاد كودك می‌ماند و همین فراموش نكردن بخوبی گویای تاثیر مخرب آن بر روان كودك است.
به کودک میدان دهید(استقلال)
اولین قدم این است که پذیرش خطا را یاد بگیریم. بهتر است به عنوان والد رفتارهای کودک را با توجه به نسل و جنس وی، مورد ارزیابی قرار دهیم و خطاها و رفتارهای او را به شخصیتش ارتباط ندهیم. البته باید او مسئول کارها و رفتارهایش باشد اما لازم است مواظب باشیم که او را سرزنش نکنیم و به او حق دهیم گاهی اشتباه کند.
وقتی با او صحبت می کنیم باید واضح، شفاف و ساده و دقیق انتظاراتمان را از کودک بیان کنیم. استفاده از جملاتی مثل «عرضه نداشتی این کار را انجام بدهی» در واقع تخریب شخصیت کودک است. بهتر است به او بگوییم که «اگر می خواهی این کار را انجام دهی، باید … این گونه انجام دهی».
به این ترتیب به او کمک کرده ایم تا بدون تحقیر و سرزنش به هدفش برسد. باید یاد بگیریم به کودک حق انتخاب دهیم. بهتر است بین چند گزینه موردنظر خودمان به او حق انتخاب دهیم. اگر به او حق انتخاب دادیم در واقع به نظرش احترام گذاشته ایم. مادری که از کودک می پرسد «غذا می خوری یا نه» و پس از پاسخ منفی کودکش به او تشر می زند که باید غذا بخوری، در واقع به او حق انتخاب نداده است.
دادن حق انتخاب به کودک
انعطاف پذیری و دادن اختیار به کودک در انتخاب‌هایی که از طرف والدین پذیرفته شده است و باعث بروز مشکل نمی شود به کاهش لجبازی کمک می کند ولی در صورت بروز رفتارهای آسیب زا همراه با لجبازی، والدین باید با قاطعیت رفتار کنند البته منظوراز جدی بودن پرخاشگری و توهین نیست و والدین تنها باید روی کلام خود ایستادگی داشته باشند تا کودک متوجه شود با بد رفتاری چیزی را به دست نمی آورد.
عجله و شتاب زدگی جواب نمی دهد
معمولا ً خانواده ها در چند كار، كودك را ناخواسته یا خواسته به عجله و شتابزدگی وادار می كنند كه بیشتر مواقع عدم آگاهی والدین در تشدید آ ن ها، دخالت مستقیم دارد از جمله چیزهایی كه می توان در این رابطه یاد آور شد:
حمام كردن
در دوران طفولیت عدم آشنایی والدین به خصوص مادر از مسایل تربیتی باعث می شود به جای فراهم آوردن محیطی شاد و مفرح هنگام استفاده از حمام ، آن را به محیطی درد آور و وحشتناك برای او تبدیل می كند. برای این كار بهتر است اجازه بدهیم كودك ابتدا خوب بازی كند و در همان حال با شعرها و قصه های كودكانه شروع به شستن او كنیم و ضمنا ً اجازه دهیم تا كودك حتی برخی از اسباب بازی های خود را به حمام بیاورد و با آن ها مشغول بازی شود.
مهمانی رفتن
همان طور كه ما بزرگ ترها قبل از رفتن به مهمانی یا گردش نیاز داریم خود را آماده كنیم ، فرزندان ما هم نیاز دارند كه آماده شوند. البته نیاز آن ها با نیاز ما اندكی تفاوت دارد. پس بهتر است زمان رفتن به مهمانی یا گردش را یك ساعت قبل از حركت به كودك یادآورشویم تا بتواند با كمك بزرگ ترها آماده شود.
متاسفانه بعضی از والدین كمی قبل از حركت به كودك می گویند آماده شود و این كار باعث لجبازی و مخالفت او می شود. چون دایم به او تذكر می دهیم كه زود باش ، سریع تر، دیر شد و… به جای این كه سرعت كودك را برای آماده شدن بیشتر كنیم، باعث می شویم كه مخالفت كند.
غذا خوردن، خوابیدن و …
بهر حال كودك مانند افراد بزرگسال نمی تواند از نیروی تفكر و حركت در یك زمان استفاده كند و والدین باید بدانند زمان تفكر و انجام كارها در كودكان به سعه ی صدر بیشتری نیاز دارد.
رشوه ندادن و حذف پاداش
اگر كودك برای رسیدن به مطلوب خود چه درست و چه نادرست شروع به گریه كردن و یا داد كشیدن بكند و از این راه بخواهد به خواسته ی خود برسد و والدینی كه به اصطلاح حوصله ندارند با دادن امتیاز (رشوه ) به كودك، او را ساكت می كنند، باعث پرورش لجبازی در او می شوند.
پس باید پدر به خصوص مادر از دادن هرگونه رشوه و پاداش به كودك خوداری كند. البته تشویق برای كارهای خوب و مثبت كودك با رشوه دادن فرق دارد. تشویق باعث رشد اعمال نیك و حركت به سوی ترقی می شود. اما باید توجه داشت كه تشویق و پاداش ، باید به اندازه و درخور كار او باشد.
عدم توجه و نادیده گرفتن
گاهی بهتر است وقتی فرزندمان شروع به داد و بیداد می كند خیلی خونسرد و بی توجه از كنار مسئله عبور كنیم به طوری كه یا متوجه نشده ایم و یا موضوع برایمان اهمیت ندارد.
برقراری آرامش و امنیت در خانواده
به هر حال در هر خانواده مسایل و مشكلاتی به وجود می آ ید كه منجر به بحث و گفت و گو می شود. والدین باید بدانند كه تمام مسایل گره هایی هستند كه به وسیله ی دست باز می شوند. یعنی به جای بحث و متهم كردن دیگران ، آرام و بدون بر هم زدن امنیت خانواده به خصوص كودكان ، مشكلات و مسایل را می توان به راحتی حل كرد، به طوری كه هم خود و هم دیگران از نوع گفت و گو ها لذت ببرند.
راهنمایی ”آری ” اما دخالت “خیر”
هیچ كس از دخالت كردن دیگران در امور زندگی خوداحساس رضایت و خشنودی نمی كند. پدر و مادر از همان شروع تربیت باید حركت صعودی خود را بر پایه ی راهنمایی قرار دهند تا كودك بتواند كم كم راه صحیح زیستن را تشخیص دهد. دیگر قابل پذیرش نیست كه :من می گویم این طور باش، من می گویم این جا نرو و… بلكه ارشاد و راهنمایی های خردمندانه و كمك گرفتن از خود كودك در مشكلات می تواند كمك بزرگی باشد.
عدم لجبازی والدین
آموزش های عملی به مراتب از آموزش های تئوری، موثرتر و آموزنده تر می باشند. اگر والدین در حضور بچه ها با یك دیگر لجبازی كنند ، خیلی راحت و بدون دردسر لجبازی را به آن ها یاد می دهند و بچه ها به طور واضح فیلمی مشاهده می كنند كه در آن یكی از والدین با پافشاری دیگری را مجبور به اطاعت از خود می كند و آنان متوجه می شوند كه از این راه می توانند به راحتی به خواسته های خود برسند.
نتیجه: یادتان باشد درخواستهای شما از کودک باید منطقی باشند. کودکان لجباز احساس میکنند، یکی باید برنده شود و دیگری باید ببازد. برای چنین موقعیتی، طرز فکر برنده- برنده، بهترین راه‌حل است. به نیازها و خواستههای کودک پاسخ دهید. به او بگویید که پدر و مادر هم میخواهند برنده باشند و آیا راه‌حلی را سراغ دارد که به نفع شما و خودش باشد؟
وقتی پدر و مادر احساس میکنند اوضاع وخیم شده است، باید به دنبال روش‌های درمانی باشند. قرار نیست به رفتار بد کودک پاداش بدهید بلکه باید در رابطه خودتان با او تجدید نظر کنید. دنیا را از دریچه چشمان کودک خود ببینید.
با کودک مدارا کنيد
با اينگونه کودکان بايد مدارا کرد و ابتدا زمينه هاي بروز لجبازي را شناسايي کرد، سپس کودک را از آن دور کرد ، به عنوان مثال کودکي را که در بازار از والدين مي خواهد هرچيزي را برايش بخرند، نبايد به بازار بُرد و هميشه درباره برآوردن خواسته هايش يک چيز ديگر را بايد جايگزين کرد مثل ابزار پلاستيکي به جاي واقعي و دور نگاه داشتن وسايل خطرناک از دسترس کودک .
اما کودکان پس از پايان سه سالگي و آغاز چهار سالگي وارد حيطه اجتماعي مي شوند و رفتارهاي مختلف را از يکديگر مي آموزند و با الگوبرداري منفي سعي مي کنند در رابطه با والدين خود آن را اجرا کنند و اين امر تا حدود زيادي آگاهانه و هدفمند است و کودک با آزمون و خطاهايي که مي کند سعي در به زانو درآوردن والدين و تسليم آن ها در برابر خواسته هايش دارد.
او با اين کار به سيطره قدرت خود و خود محوري ادامه مي دهد و براي اين کار ، بهانه هايي نيز براي خود دارد مانند وجود رقيبي به عنوان برادر و يا خواهر کوچک تر و يا به علت رفتن به مهد کودک و يا مواردي از اين قبيل ، اين گروه از کودکان ، اعتماد به نفس پاييني دارند و نسبت به ديگر کودکان تعارضات دروني بيشتري دارند و سطوح ترس و اضطرابشان بالاتر از همسالانشان است.
روش تقويت رفتار ناهمسان
وقتي شدت رفتارهاي کودک نسبت به قبل کاهش يافت والدين بايد روش «تقويت رفتار نا همساز» را اجرا کنند، يعني رفتار مقابل رفتار منفي کودک را به محض سر زدن از کودک ، تقويت کنند ، مثلا کودکي که گريه مي کند به محض آن که ساکت شد ، توسط والدين مورد توجه و تشويق قرار گيرد .
رژيم غذايي مناسب
شاخص هاي ديگري که بايد در نظر داشت ، استفاده از رژيم غذايي صحيح است، مصرف بيش از اندازه سردي ها ، تنقلات، کاکائو، نمک و سرکه باعث تحريکات عصبي کودک و تماشاي تلويزيون و بازي هاي رايانه اي بيش از يک ساعت در روز باعث تشکيل امواج مخرب در مغز کودک و عصبانيت او مي شود ، کم خوابيدن کودک نيز باعث افزايش لجبازي مي شود ، خواب شب مهم تر از خواب روز است چون در خواب روزانه عواملي نظير نور و صدا باعث بر هم خوردن ريتم خواب مي شود و کودک با وجود خواب زياد ، پس از بيداري آرامش ندارد .
مراجعه به مشاور
درباره لجبازي هاي شديد کودکان که گاه به صورت گريه هاي طولاني و کبودي لب ها و واکنش هاي غير عادي خود را نشان مي دهد ، بررسي امواج مغز کودک و مراجعه به روان پزشک و روان شناس کودک ضرورت دارد .
مطالعه بیشتر :